Ekspanzija Franaka prema jugoistočnoj Evropi i konačni pad Avarskog Kaganata doveli su do pojave i razvoja slavenskih kneževina koje su, u određenoj mjeri, bile zavisne od Franaka ili Bizanta. Mnoge od ovih sklavinija nalazile su se barem djelimično na teritoriji današnje Bosne i Hercegovine. Kneževine Srba i Hrvata pominju se u 9. vijeku, dok se kneževine Neretljana, Zahumljana, Travunjana, Konavljana i Bosne pominju u 10. vijeku. Granice između njih su opisane, ali je upitno koliko se opis stanja iz sredine 10. vijeka može primijeniti na ranije periode. Ključni izvor koji pruža uvide je djelo bizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (905–959), objavljeno skoro sedam vijekova kasnije pod nazivom “De administrando imperio.”
Na kraju 32. poglavlja carevog djela, koje govori o Srbima i zemlji u kojoj obitavaju, Bosna se prvi put pominje kao deminutiv za zemlju, sa dva naseljena grada ili kastra oikoumena – Katerom i Desnikom. Među nekoliko kastra oikoumena van Bosne, ali unutar krštene Srbije, pominje se i Salines. Južne arhontije u blizini primorskih centara kao što su Zahumlje, Travunija i Paganija opisane su u sljedećim, zasebnim poglavljima. Travunjani su prvobitno činili jednu zajednicu sa Konavljanima koji su im bili podređeni. Za Vizantince i Slovene, Neretljani su bili sinonim za pagane. Carevo djelo odražava period njegove vladavine i decenije koje su mu prethodile. Car je Bosnu posmatrao kao zemlju pod srpskom vlašću, ali ju je ipak pominjao odvojeno od krštene Srbije, što ukazuje na njen tadašnji poseban status. U prvoj polovini 10. vijeka, Bosna je obuhvatala područje oko gornjeg i srednjeg toka istoimene rijeke, dok se tuzlanski kraj tada nalazio unutar krštene Srbije.
Mogu se povući paralele između zemalja i sklavinija, kao i između geografskog rasporeda zemalja koji se u velikoj mjeri poklapao sa upravnom podjelom Rimskog Carstva iz vremena kasne antike. Teritorij zemlje izrastao je iz prosječno desetak političkih organizacija zvanih župe. Župa je jasno određeni teritorij, prilagođen prirodno-geografskim uslovima, ustaljena organizacija na čelu sa županom koji je do položaja dolazio kombinacijom izbornog i nasljednog načela. Visoki kraj smatra se embrionom državne zajednice župa u Bosni. Pored ove župe, istoimenu zemlju Bosnu činilo je dodatnih šest župa: Vidogošća, Vrbasna, Lašva, Lepenica, Brod i Trstivnica. Sedam župa zemlje Bosne prostorno su obično bile raspoređene prema riječnim slivovima pritoka oko gornjeg i srednjeg toka rijeke Bosne ili se raspored nekih protezao u planinske predjele.
Narativ o seobi Srba i Hrvata, koji su se naselili na bizantijskom teritoriju tri vijeka ranije, navodno na osnovu dozvole cara Heraklija, ne može se podržati, budući da je to vrijeme avarske dominacije. Političku stvarnost svog vremena car pisac je projicirao na ranije vrijeme, kroz isticanje željene verzije podstanarstva varvarskih Slovena na rimskom teritoriju. Među poznatim političkim subjektima iz tog vremena, Bosna se prvi put pojavljuje pod nazivom “De administrando imperio.”
Promjena odnosa snaga u jugoistočnoj Evropi početkom 10. vijeka, kao što su naglo uzdizanje Bugarskog Carstva i njegovog osvajanja Srbije 924, zatim snaženje Hrvatske pod Tomislavom (910–928) i bugarsko-hrvatsko suparništvo, nisu se negativno odrazili na proces izrastanja Bosne u zaseban politički entitet. Na to su još manje mogle uticati vladavina srpskog župana Časlava (948–960) ili kasniji hrvatski kraljevi. Bilo koje moguće osvajanje Bosne nije moglo trajati dugo jer nisu imali dovoljno snaga da zadrže kontrolu u unutrašnjosti.
Prema popu Dukljaninu, Bosna se pojavljuje kao već teritorijalna i politička jedinica, koja pod svojim imenom povezuje više župa, istočno i zapadno od užeg bosanskog područja, uključujući i neke koje Porfirogenit ne pominje. Cijela zemlja bila je pod vlašću jednog starješine, nosioca vlasti s titulom bana. Dukljaninova percepcija Bosne podudara se sa viđenjem bizantijskog pisca Jovana Kinama iz druge polovine 12. vijeka, koji kaže da je zemlja samostalna s posebnim načinom života i uprave. Kinnam primjećuje njen tadašnji status, ali ne navodi koliko je dugo trajala. Njegov izvještaj prati vladavinu lokalnih banova i odražava svijest o razvoju srpske države u blizini bosanskog teritorija, što je moglo biti percipirano kao neka vrsta državotvorne tradicije.
Ključni izvori za proučavanje najranijih perioda formiranja bosanske kneževine su oskudni, a njihova pouzdanost je često upitna. Nalazi Jovana Kinama i drugih vizantijskih pisaca iz kasnog 12. vijeka ukazuju na postojanje bosanske države pod lokalnom vlašću, odvojeno od susjednih Srbije i Hrvatske. Ovaj poseban status Bosne, koja se pominje odvojeno od krštene Srbije, ukazuje na njen poseban politički i kulturni identitet tokom tog perioda. Uprkos oskudnim dokazima i protoku vijekova, ove rane reference na Bosnu pružaju uvid u njeno početno razvijanje kao posebnog entiteta, što vodi ka formiranju srednjovjekovne bosanske države.
Zaključno, razvoj Bosne od prvih spominjanja u bizantijskim zapisima do organiziranijeg političkog entiteta pod lokalnom vlašću, osvjetljava složen i postepen proces pod uticajem regionalnih sila i unutrašnjih dinamika. Poseban status Bosne, prepoznat odvojeno od susjeda, postavio je temelje za njeno pojavljivanje kao posebne srednjovjekovne države. Ova rana historija odražava period formiranja i konsolidacije, postavljajući osnovu za kasniji historijski razvoj Bosne.